De Hollandse IJssel

Een korte geschiedenis

 

Honderdduizenden mensen wonen direct aan de oevers van deze oer-Hollandse rivier en wordt de rivier gebruikt door ontelbare recreanten. Campings liggen langs de oevers en sportvissers en de pleziervaart weten de rivier goed te vinden. Het is niet bij iedereen bekend dat de Hollandse IJssel een lange geschiedenis heeft. De al eeuwen durende strijd tegen het (rivier)water heeft Holland gevormd en het landschap vorm gegeven tot wat het nu is. De rivier vormt dan ook een mooi symbool voor de geschiedenis van Holland en het zou de rivier eer aandoen om opgenomen te worden als UNESO werelderfgoed.

Hollandse IJssel voorbij IJsselstein

Hollandse IJssel voorbij IJsselstein

De Rijn

Tot ongeveer 860 was de huidige Kromme Rijn de hoofdstroom van de Rijn. De Lek was een kleinere zijtak. De Rijn liep via Wijk bij Duurstede naar Utrecht en verder naar zee vormde zo een belangrijke verbindingsweg voor Utrecht. Toen rond 860 de Rijn haar loop verlegde en de Lek belangrijker werd verlandde de Rijn steeds vaker. Om het kostbare landbouwgrond dat daardoor ontstond te beschermen tegen overstromingen besloot de Utrechtse bisschop Godebald in 1122 dat de Rijn bij Wijk bij Duurstede moest worden afgedamd.

Om er voor te zorgen dat Utrecht verbinding bleef houden met de hoofdstroom werd in 1127 de Vaartsche Rijn gegraven, een van de oudste kanalen van Nederland. Deze waterweg verbond Utrecht met de Hollande IJssel, een belangrijke zijtak van de Lek. Om overstromingen te voorkomen was de verbinding met een dam afgesloten.

1285, afdamming van de IJssel

Tot 1285 was de Hollandse IJssel een zijtak van de Lek. Het was een machtige stroom die op twee manieren vaak voor overstromingen zorgde: vanuit zee kon water de rivier ver binnendringen (en zorgde zelfs in 1953 nog voor de nodige problemen) en bij een hoge waterstand van de rivieren overstroomde het land ook vaak.

Het was de Hollandse graaf Floris V die besloot dat de rivier getemd moest worden zodat de mensen veilig zouden zijn tegen dijkdoorbraken en het telkens weer bedreigde land veilig zou blijven en gebruikt kon worden voor de landbouw. Door geldnood gedwongen stemde de Utrechtse Bisschop Jan van Nassau met tegenzin – en 4000 ponden aan geld – toe en na 6 jaar werk werd de rivier in 1285 met een 500 meter lange dam afgesloten. Dit was bij Hoppenesse, tegenwoordig Het Klaphek genoemd. Op de hoogtekaart van AHN is goed te zien dat de oorspronkelijke stroom van de Hollandse IJssel bij de afdamming lager ligt dan het omringende land.

Hoogtekaart van Het klaphek

Omdat Utrecht de verbinding met de Rijn weer verloor werd een nieuw kanaal gegraven van de Vaartsche Rijn naar Vreeswijk dat daardoor een belangrijke plaats werd. De sluizen bij Vreeswijk zijn een van de oudsten van Nederland.

Door de afdamming was het waterpeil van de Hollandse IJssel lager dan de Lek zodat alle omliggende polders, zelfs die direct aan de Lek liggen nu hun water afvoeren vei de Hollandse IJssel. Om de Hollandse IJssel van voldoende water te voorzien werd de dam die de Vaartsche Rijn van de IJssel scheidde doorgeslagen. Dit kanaal in Nieuwegein heet nog steeds de Doorslag en de plaats waar de Doorslag eindigt is het begin van de huidige Hollandse IJssel.

De plaats van de dam is nog steeds goed te herkennen aan de knik die de Lekdijk er maakt. De oorspronkelijke bron van de Hollandse IJssel wordt nu gevormd door twee sloten aan beide zijden van de Lekdijk. Van de tientallen meters brede rivier is nog een klein stroompje over. Het riviertje de Kromme IJssel heeft aansluiting op een van de sloten en volgt de oorspronkelijke rivier tot aan de Doorslag waar het in de Hollandse IJssel stroomt.

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *