De gekanaliseerde IJssel

De Hollandse IJssel heeft twee gezichten: vanaf de oorsprong tot aan Gouda wordt het ook wel de gekanaliseerde IJssel genoemd en is het een rustig water met voornamelijk pleziervaart. Vanaf Gouda is de rivier veel breder en is het een getijrivier geworden. De begroeiing aan de oevers is anders, de dijken zijn er hoger en ook de plaatsen die aan de rivier liggen hebben er een ander karakter.

Rond dezelfde tijd als de kastelen gebouwd werden verschenen er ook steden en stadjes langs de (gekanaliseerde) IJssel. De inwoners konden in tijden van oorlog beschutting zoeken in de kastelen en zo ontstonden er rond de kastelen nederzettingen die langaam groeiden. Niet toevallig lagen de kastelen en stadjes op plaatsen waar een rivier in de IJssel uitmondt: de ligging is strategisch van belang, maar ook voor de handel is het een belangrijke plaats. Zo ontstonden IJsselstein (stadsrechten in 1310), Montfoort (stadsrechten in 1329), Oudewater aan de monding van de Lange Linschoten (stadsrechten in 1265), Haastrecht aan de monding van de Vlist (stadsrechten in 1396) en aan de monding van de Gouwe de stad Gouda (stadsrechten in 1272).

Omdat alle steden en stadjes ongeveer even oud zijn vormen ze een keten van oude stadjes met een Middeleeuws centrum, vaak met een oud stadhuis, dorpsplein, een molen, een stadsmuur en een stadsgracht (die verbonden is met de IJssel). Tegenwoordig zijn het daarom allemaal stadjes aan het water die het waard zijn om te bezoeken en in rond te dwalen.

De getijrivier

Vanaf Gouda is de rivier minder getemd en is de rivier veel breder (maar nog minder breed als het voor de afdamming geweest moet zijn). Moordrecht en Gouderak hadden geen kastelen en kregen ook nooit stadsrechten en Gouderak is heel lang een heel klein plaatsje gebleven. Nieuwerkerk aan de IJssel en Ouderkerk aan de IJssel zijn ook oud maar vanwege de steile dijk die het land tegen de IJssel moet beschermen hebben ook deze plaatsen een totaal ander karakter dan de steden en stadjes langs de gekanaliseerde IJssel. Ze zijn niet gecentreerd rond een plein en stadhuis met daaromheen een stadsmuur en stadsgracht, maar zijn langgerekter en liggen aan de hoge rivierdijk.

Krimpen aan den IJssel en Capelle aan den IJssel tenslotte liggen aan weerszijden van de monding van de IJssel en zijn tegenwoordig bijna vergroeid met Rotterdam. Toch hebben ook deze plaatsen nog een oude kern aan het water die zeker de moeite waard is te bezoeken.